Testy użyteczności w badaniach UX

Zanim przejdziemy do odpowiedzi na to pytanie, wyjaśnimy czym w ogóle są testy użyteczności, kiedy warto je wykorzystywać oraz co odróżnia testy ilościowe od jakościowych. Podpowiemy również w jaki sposób warto przygotować się do przeprowadzenia testów użyteczności.

Jak przeprowadzać testy użyteczności? – spis treści:

Czym są testy użyteczności?
Kiedy wykorzystać testy użyteczności?
Ilościowe a jakościowe testy użyteczności
Przygotowanie do testów użyteczności
Moderowanie testów użyteczności
Podsumowanie

Czym są testy użyteczności?

Testowanie użyteczności jest głęboko zakorzenione w procesie badawczym UX. Na tym etapie sprawdzane jest to, jak bardzo użyteczny jest stworzony produkt. Dzięki temu badacz dowiaduje się np. tego czy użytkownikom odwiedzającym witrynę łatwo jest znaleźć przycisk lub daną informację. W zależności od projektowanego rozwiązania, użyteczność może mieć mniej lub bardziej złożone znaczenie. Mimo to badanie zawsze sprowadza się do jednego – do zbadania jak dobrze (lub nie) docelowi użytkownicy są w stanie wykonać zadania, które badacz chce, aby mogli zrobić oraz które sami chcą zrobić.

Jak testy użyteczności wyglądają w praktyce? W skrócie badacze proszą uczestników badania o wykonanie serii przydzielonych zadań, a następnie obserwują ich pracę i oceniają, jak dobrze i sprawnie potrafią te zadania wykonać. Ich zdolność do ukończenia zadań i tempo ich wykonania informuje badacza o kolejnych krokach, które powinien podjąć w projekcie — czy projekt wymaga dalszych modyfikacji, a jeśli tak to jakie zmiany należy wprowadzić.

Ważnym aspektem jest to, że przy tych badaniach nie jest wymagane posiadanie specjalnego laboratorium czy innej placówki – oczywiście jeśli jest taka możliwość i/lub to rozwiązanie wydaje się być najlepszym w danej sytuacji, to można z tego skorzystać. Częściej jednak do przeprowadzenia testów wybierane są sale konferencyjne lub cały proces jest organizowany online.

Testy użyteczności przeprowadza najczęściej moderator posiadający gotową listę określonych z góry zadań, które uczestnicy badania powinni wykonać, w celu przetestowania danego produktu lub prototypu. Jeśli użytkownik nie jest w stanie czegoś wykonać lub ma z tym problem, dla badacza jest to znak, że produkt wymaga dodatkowej pracy, np. pogłębienia researchu, stworzenia nowych rozwiązań lub wprowadzenia modyfikacji w projektowanym rozwiązaniu.

Testy użyteczności pozwalają na przetestowanie dowolnego aspektu funkcji danego produktu, nie oznacza to jednak, że należy zbadać wszystko za jednym razem. Dla przejrzystości wyników i lepszego uporządkowania pomysłów, każde badanie powinno być zorganizowane wokół konkretnych zadań/pytań. Dzięki temu zarówno test, jak i jego wyniki będą łatwiejsze do zebrania i przeanalizowania, co w rezultacie pozwoli podjąć odpowiednią decyzję dotyczącą dalszych kroków w projekcie

Kiedy wykorzystać testy użyteczności?

Testy użyteczności powinny być przeprowadzone dopiero wtedy, kiedy zostaną przygotowane konkretne zagadnienia/pytania. Przykładowo mogą one brzmieć w następujący sposób:

Czy użytkownicy mają znaleźć daną informację kilkoma różnymi ścieżkami (sposobami), np. przy użyciu wyszukiwarki, menu główne, stopkę, itp.? Czy każda ścieżka działa równie skutecznie?
Czy z założenia użytkownicy mają dokonać zakupu w mniej niż 4 krokach (kliknięciach) począwszy od wyboru produktu po płatność?
Skoro przesłanie dokumentów jest najważniejszą czynnością na stronie, to przycisk „ prześlij” musi być najbardziej oczywistym elementem w witrynie.

Przed rozpoczęciem testów użyteczności, należy posiadać funkcjonalną wersję produktu lub przynajmniej jego prototyp. Z tego powodu badanie to nie sprawdzi się w fazie odkrywania (discovery). Znajdzie jednak swoje zastosowanie na wszystkich późniejszych etapach.

Często testy użyteczności przeprowadza się wręcz na wszystkich etapach związanych z projektowaniem produktu, kiedy tylko jest możliwość wejścia z nim w interakcję. Pomaga to ulepszać i optymalizować projekt na bieżąco oraz zapobiegać powstawaniu ewentualnych błędów.

Ilościowe a jakościowe testy użyteczności

Różnica między testami ilościowymi, a jakościowymi polega na pytaniach, na które badacz poszukuje odpowiedzi. Ilościowe testy użyteczności są oczywiście powiązane z danymi liczbowymi, a ich analiza ma przede wszystkim charakter statystyczny i może być całkowicie obiektywna. Uczestnicy stanowią reprezentatywną próbę, więc wyniki można odnieść do całej populacji. Ilościowe testy użyteczności pozwalają stwierdzić, że np. 45% użytkowników ma problem z określoną funkcją.

Dane jakościowe nie są danymi liczbowymi, mogą mieć jednak charakter narracyjny lub opisowy. Analiza polega na wydobywaniu użytecznych informacji z danych w sposób jak najbardziej minimalizujący stronniczość. Takimi danymi mogą być np. narracyjne opisy testera próbującego wykonać serię zadań – w tym przypadku analizowane wyniki składałyby się z raportu oraz zebranych informacji dotyczących tego z wykonaniem, których zadań był problem. Analiza jakościowa daje wyniki, których nie można zastosować do całej populacji, ale dostarcza wglądu, który pomaga pogłębić i uzupełnić wyniki ilościowe, m.in. o informacje Dane jakościowe mogą na przykład powiedzieć, dlaczego użytkownicy mogą mieć pewien problem.

Przygotowanie do testów użyteczności

Odpowiednie przygotowanie i zaplanowanie oraz jasno napisany plan pomoże nie tylko sprawnie przeprowadzić test, ale także w sposób zrozumiały wyjaśnić zespołowi cel badania. W planie powinno się uwzględnić kilka elementów, m.in. zakres testów, liczbę testerów oraz cel badania – w tym oczekiwania oraz funkcje, które należy zbadać.

Przed badaniem należy przygotować niezbędne wyposażenie i zaplanować lokalizację, w której zostanie przeprowadzony test. Może to być biuro badacza, naturalne otoczenie uczestnika lub wirtualne łącze pozwalające przeprowadzić badanie online, np. Zoom, MS Teams czy Google Meet. Testy zdalne są dobrym rozwiązaniem, jeśli firmie zależy na zaoszczędzeniu czasu lub pieniędzy oraz kiedy produkt kierowany jest do niszowej grupy odbiorców mogących znajdować się na całym świecie.

Niektóre testy przeprowadza się w warunkach laboratoryjnych, gdzie obserwatorzy śledzą poczynania moderatora i uczestnika przez lustro weneckie. Osoby uczestniczące w badaniach przeważnie wiedzą, że są obserwowani, jednak nie mogą usłyszeć tego co mówią członkowie zespołu.

Poza testerem, do przeprowadzenia testu niezbędny jest także sprzęt, który zwykle ogranicza się do urządzenia z dostępem do produktu (prototypu) oraz kilku kartek, podkładek i długopisów, tak aby obserwatorzy mogli robić notatki. Opcjonalnie można także zaopatrzyć badanie w urządzenie rejestrujące czy oprogramowania do przechwytywania ekranu. Jest to przydatne zwłaszcza wtedy, kiedy w badaniu nie biorą udziału obserwatorzy mogący robić notatki w czasie rzeczywistym.

Kolejny etap to umówienie i zaplanowanie spotkań z testerami. Należy ustalić, ile czasu zajmie każdy test, ile takich testów ma zostać przeprowadzonych dziennie oraz jaki jest przewidywany zapas czasowy między kolejnymi uczestnikami badania.

Uczestnikami badania mogą być np. osoby pozyskane z bazy klientów. W przypadku jakościowych testów użyteczności grupa badanych powinna wynosić od 5 do 10 uczestników. Więcej na temat rekrutacji uczestników do badania pisaliśmy już w artykule „Jak rekrutować uczestników badania UX?”

Moderowanie testów użyteczności

Moderator jest odpowiedzialny za cały przebieg testu, od nadawania mu tonu, przez zadawanie pytań, aż po dostarczenie testerowi wszystkich informacji niezbędnych do wykonania zadań. Dobry moderator zachęca uczestnika do dzielenia się w czasie rzeczywistym swoim procesem myślowym — czyli do tzw. głośnego myślenia.

Podczas zlecania zadania należy podać jego cel, bez zagłębienia się w instrukcję wykonania. Następnie należy obserwować czy użytkownikowi uda się go osiągnąć rozwiązując zadanie. Warto pamiętać o języku – musi być jasny, prosty i nietechniczny, tak aby wszystko było zrozumiałe z punktu widzenia testera, nie wymagało dodatkowego tłumaczenia i nie wprowadzało w zakłopotanie. Pomocny okaże się przygotowany odpowiednio wcześniej i przetestowany (np. poprzez testy pilotażowe) scenariusz.

W sytuacji, kiedy uczestnik wykonuje zadanie w niewłaściwy sposób, nie należy go poprawiać ani nakierowywać na rozwiązanie. Moderator powinien pozwolić mu działać samodzielnie, dzięki czemu nie wpłynie na ostateczny wynik badania. Mimo że obserwowanie testera zmagającego się z wykonywanym zadaniem, może okazać się trudne, ważne jest, aby umożliwić mu samodzielną pracę w celu uzyskania jak najlepszych danych i wskazówek co należy poprawić w projekcie.

Moderator testu nie może jednocześnie moderować i robić notatek z badania. Dobrą praktyką jest zaproszenie do testu kogoś w roli obserwatora (lub kilku obserwatorów) do robienia notatek podczas wykonywania testu. Jeśli nie ma takiej możliwości, rozwiązaniem jest nagranie sesji i sporządzenie notatek samodzielnie po zakończeniu testu. Przy testach zdalnych, wiele narzędzi, takich jak Zoom czy MS Teams, umożliwia nagrywanie spotkania. Część z nich posiada nawet funkcję tworzenia automatycznej transkrypcji.

Podsumowanie

Testy użyteczności są bardzo istotnym elementem w procesie UX. Jest to pierwsze zderzenie produktu z użytkownikiem i pozwala odpowiednio wcześnie wyłapać błędy czy niedociągnięcia w projekcie i wprowadzić modyfikacje przed stworzeniem finalnego produktu. Warto odpowiednio przygotować się do testów użyteczności i zaplanować przebieg badania, aby wyciągnąć z niego jak najbardziej wartościowe wyniki i wskazówki projektowe.

Jeśli podobają Ci się treści, które tworzymy, sprawdź również: Facebook, Twitter, LinkedIn, Instagram, YouTube, Pinterest,TikTok.

Autor: Klaudia Kowalczyk
Graficzka i UX designerka, która za pomocą projektów przekazuje to, co trudno ująć w słowach. Zwraca uwagę na najmniejsze detale – każdy użyty kolor, linia czy czcionka ma znaczenie. Klaudia pasjonuje się projektowaniem grafiki i stron internetowych.

Zobacz wszystkie posty