Czym jest grupa fokusowa w badaniach?

Czym są grupy fokusowe w kontekście badań user experience? Przeczytaj ten artykuł, aby uzyskać odpowiedź na to pytanie, a także, aby poznać wady i zalety grup fokusowych, dowiedzieć się kiedy wykorzystać tę metodę badawczą i jaką rolę w badaniach fokusowych odgrywa moderator.

Czym jest grupa fokusowa w badaniach?

1. Czym jest grupa fokusowa?
2. Wady i zalety grup fokusowych w badaniach UX
3. Kiedy wykorzystać grupy fokusowe w badaniach UX?
4. Jak prowadzić grupy fokusowe?
5. Podsumowanie

Czym jest grupa fokusowa?

Grupa fokusowa to moderowana, trwająca od 1 do 2 godzin rozmowa z grupą od 5 do 10 uczestników, podczas której moderator zadaje uczestnikom pytania z danego, badanego tematu. Grupy fokusowe mogą być pomocnym narzędziem badawczym, pozwalającym poznać postawy, przekonania i reakcje użytkowników na badane koncepcje. Grupy fokusowe mogą być czasem skuteczniejsze niż metody badawcze 1:1 takie jak np. indywidualne wywiady pogłębione z użytkownikami. Istnieje jednak ryzyko, że uczestnicy grupy fokusowej będą wpływać na siebie nawzajem lub będą bać się dzielenia swoimi odczuciami i przemyśleniami na forum. Więcej o wadach i zaletach badań fokusowej opowiemy w dalszej części artykułu.

Wady i zalety grup fokusowych w badaniach UX

Grupy fokusowe to dobry sposób na zdobycie informacji, którymi uczestnicy mogą nie chcieć podzielić się podczas wywiadu indywidualnego czy ankiety. Przebywanie w niewielkiej grupie rówieśników sprawia, że ​​wielu osobom bardziej komfortowo jest rozmawiać i wypowiadać się nawet na trudne czy osobiste tematy. Interakcje między członkami grupy fokusowej mogą ujawnić nieznane wcześniej pomysły czy problemy użytkowników.

Decydując się jednak na przeprowadzenie grupy fokusowej, należy być świadomym wad tej metody i związanych z nią pułapek. Przede wszystkim grupy fokusowe dostarczają nam informacji o tym co użytkownicy mówią – ale nie co robią. Ludzie często błędnie przewidują swoje zachowania czy koloryzują swoje doświadczenia w przyszłości. Dlatego często istnieje spora przepaść między tym co ludzie mówią, a co ludzie robią.

Dodatkowo presja grupy podczas wypowiedzi może tą przepaść zwiększać. Grupy fokusowe skutkują też tak zwanym „myśleniem grupowym” – co oznacza, że dynamika grupy może wpływać na postrzeganie i podejmowanie decyzji przez jednostkę. Sprawia to, że uczestnicy nieświadomie podporządkowują się opinii całej grupy. Sporą wadą grup fokusowych jest też fakt, że bardziej dominujące osobowości mogą przyćmiewać pozostałych uczestników badania. W środowisku grupowym ekstrawertycy czy zdecydowani przeciwnicy danego rozwiązania mogą łatwo przejąć całą rozmowę.

Jeden lub dwóch wpływowych i przekonujących uczestników często steruje dyskusją, wpływając na myśli i opinie innych. W grupie fokusowej głosy spokojniejszych, mniej otwartych osób często pozostają niesłyszane i pomijane. Jako badacz UX musisz też być świadomy, że sukces grupy fokusowej w dużej mierze zależy od moderatora. Skuteczne moderowanie grupy fokusowej wymaga umiejętności i doświadczenia.

Kiedy wykorzystać grupy fokusowe w badaniach UX?

Mimo wielu wad, wymienionych powyżej badania przeprowadzane w grupach fokusowych mogą być czasem przydatne. Dynamika grupy fokusowej może być świetnym sposobem na poznanie percepcji naszych użytkowników, ponieważ grupowe rozmowy mogą ujawnić rzeczy, których nie wykryje się podczas wywiadu indywidualnego. Warto rozważyć tę metodę badawczą w sytuacji kiedy chcemy wyjaśnić pytania badawcze na bardzo wczesnym etapie projektu; kiedy chcemy dowiedzieć się, w jaki sposób ludzie rozmawiają o problemie/produkcie/doświadczeniach w grupie; kiedy chcemy poznać opinie, postawy i preferencje użytkowników po przetestowaniu prototypu.

Jak prowadzić grupy fokusowe?

Przygotowując się, do przeprowadzenia badania fokusowego należy zadać sobie kilka pytań: jakie są cele badawcze? Gdzie odbędzie się badanie grupowe? Kto będzie moderował rozmowę? Jak przy każdej innej metodzie należy rozpocząć od przypomnienia sobie celów badawczych. Jest to szczególnie ważne, ponieważ grupy fokusowe często zawodzą przez to, że badacze często wykorzystują grupy fokusowe do poszukiwania odpowiedzi na niewłaściwe pytania. Zanim więc poświęcisz czas na rekrutację uczestników, planowanie i przeprowadzenie badania upewnij się, że grupa fokusowa to właściwa metoda badawcza, która spełni twoje oczekiwania, odpowie na twoje pytania badawcze i pomoże w całym procesie projektowym. Zdecyduj czy taka metoda badawcza, pomoże ci uzyskać odpowiedzi na postawione wcześniej pytania badawcze.

Kolejnym ważnym etapem przygotowań do przeprowadzenia grupy fokusowej jest ustalenie miejsca spotkania grupy. Jeśli spotkanie ma się odbyć w trybie zdalnym, należy stworzyć dedykowaną platformę lub skorzystać z już istniejącego narzędzia do przeprowadzania spotkań zdalnie. Link do spotkania należy następnie przesłać do uczestników wraz z instrukcją dołączenia. Warto też poprosić ich o wcześniejsze przetestowanie czy link działa oraz sprawdzenie kamerki i mikrofonu, aby uniknąć późniejszych problemów technicznych i utrudnień podczas spotkania.

W przypadku badania w formie stacjonarnej, ustalenie miejsca spotkania może być już większym wyzwaniem. Miejsce musi być łatwo dostępne, w lokalizacji, do której wszyscy uczestnicy bez problemu dotrą, miejsce będzie wygodne, ciche i pomieści planowaną ilość uczestników. Miejsce powinno być też dopasowane do samych uczestników i tematu badania — może to być sala konferencyjna w biurze, sala wykładowa czy miejska świetlica.

Otoczenie to powinno być dla badanych osób naturalne, neutralne. Zawsze przed wyborem miejsca sprawdź, czy jest ono łatwe do znalezienia, czy w pobliżu jest bezpłatny parking, czy na terenie obiektu znajdują się toalety, winda, czy jest przyjazny osobom niepełnosprawnym, czy jest ogrzewane/klimatyzowane (w zależności od pory roku), oraz czy jest ciche i spokojne — zadbanie o te elementy pozwoli przeprowadzić grupę fokusową bez większych stresów i utrudnień.

Kolejny ważny aspekt przygotowań to wybranie osoby moderującej. Moderator musi mieć wysoko rozwinięte zdolności komunikacyjne, musi być dobrym słuchaczem, a jednocześnie osobą, która zapanuje nad uczestnikami i przywróci dyskusje na dobre tory gdyby temat rozmowy uległ zmianie, odbiegając od głównego tematu dyskusji. Moderator powinien zachować balans między pewnością siebie a powściągliwością tak, aby móc w pewien sposób kierować rozmową, nie tłumiąc jednocześnie uczestników. Dobry moderator ma doświadczenie w przeprowadzaniu wywiadów, ma dobrą pamięć do imion, potrafi wyłapywać szczegóły, jest energiczny i entuzjastyczny i ma doświadczenie związane z badanym tematem.

Mając już plan i miejsce badania, pora na rekrutację uczestników do grupy fokusowej. Podobnie jak w przypadku innych metod badawczych, takich jak wywiady z użytkownikami, pierwszym krokiem rekrutacji jest identyfikacja potrzebnych uczestników — czyli kto udzieli odpowiedzi na nasze pytania badawcze? Pamiętaj, że uczestnicy grupy fokusowej muszą mieć ze sobą coś wspólnego, aby dyskusja dostarczyła przydatnych spostrzeżeń. Tworząc ankiety przesiewowe w celu wyszukania dobrze dopasowanych uczestników, zawsze zastanów się nad kryteriami uczestnictwa w badaniu. Na tym etapie zastanawiasz się prawdopodobnie ilu uczestników i ile grup fokusowych potrzebujesz, aby uzyskać wartościowe wyniki badania.

Teoretycznie im więcej grup, tym więcej pomysłów i opinii zbierzesz – jednak jest to prawdziwe tylko do pewnego momentu. To, ile grup będzie potrzebnych do badania, zależy od budżetu, liczby różnych uczestników, których chcesz uwzględnić, oraz liczby obszarów geograficznych, które chcesz objąć. Staraj się rekrutować do 3 do 6 grup, w zależności od indywidualnych wymagań badawczych. Pamiętaj, że wielkość grupy wpływa na dynamikę grupy – jeśli uczestników będzie zbyt mało dyskusja może się nie rozwijać, z kolei przy zbyt dużej grupie prawdopodobnie nie wszyscy zostaną wysłuchani.

Grupy fokusowe zazwyczaj obejmują od 5 do 10 uczestników – chociaż oczywiście w szczególnych wypadkach grupę fokusową można przeprowadzić nawet z zaledwie 3 uczestnikami. Nie zaleca się jednak przekraczania liczby 10 uczestników. Tak duża grupa zajmie więcej czasu i wymaga więcej wysiłku ze strony moderatora, pojawia się też wspomniane już ryzyka pominięcia kogoś i niewysłuchane wszystkich uczestników.

Pamiętaj też o zapewnieniu zachęty do wzięcia udziału w badaniu aby podziękować im za ich czas i pomoc w badaniach. Więcej na temat zachęt badawczych pisaliśmy w jednym z poprzednich artykułów.

Kiedy wszystkie sprawy techniczne i etap planowania mamy za sobą, możemy przystąpić do samej sesji badawczej ze spokojem. Przygotowaliśmy kilka wskazówek – stanowiących dobre praktyki moderowania grupy fokusowej. Po pierwsze – rozmowa z grupą powinna być nagrywana (zarówno w formie audio jak i video) ponieważ taka dyskusja może być zbyt dynamiczna i złożona, aby robić na bieżąco notatki.

Rozmowa powinna być nagrana zarówno w formie audio, jak i wideo, ponieważ dyskusje grupowe są zbyt złożone, aby skutecznie robić notatki. Poinformuj na początku spotkania uczestników, że rozmowa będzie nagrywana. Podobnie jak w przypadku wywiadów indywidualnych stwórz plan rozmowy, który pozwoli ci pozostać na właściwych torach w trakcie rozmowy. Pamiętaj jednak, że plan ten ma stanowić jedynie przewodniki, a nie scenariusz, którego musisz się sztywno trzymać.

Aby nieco rozluźnić uczestników badania, możesz rozpocząć spotkanie od opowiedzenia o sobie, poproszenia ich, aby również powiedzieli coś od siebie, możesz też przeprowadzić krótką zabawę integracyjną, rozgrzewkową (niezwiązaną z omawianym tematem). Zidentyfikuj dominujących członków grupy — czyli osoby o silnych osobowościach, którzy mogą mieć znaczący wpływ na tok rozmowy. W razie potrzeby bądź przygotowany na grzeczne, ale stanowcze przekierowanie dyskusji do innego uczestnika.

Podsumowanie

Grupy fokusowe są ciekawą (i rzadko stosowaną) metodą badawczą, która dobrze przeprowadzona może dostarczyć wartościowych danych. Pamiętaj jednak, że bada on opinie – a nie zachowania. Przed wyborem tej metody upewnij się, że jest to coś, czego potrzebujesz i co pomoże twojemu produktowi. Jeśli zdecydujesz się na przeprowadzenie grupy fokusowej, zadbaj o odpowiednie przygotowanie, stworzenie dobrego planu badawczego, znalezienie odpowiedniego miejsca i wybranie doświadczonego moderatora – dobre przygotowanie do badania to już połowa sukcesu.

Przeczytaj także nasz artykuł z serii Jak przeprowadzać badania dzienniczkowe?

Jeśli podobają Ci się treści, które tworzymy, sprawdź również: Facebook, Twitter, LinkedIn, Instagram, YouTube, Pinterest,TikTok.