Jak wygląda etyka w miejscu pracy – raport EY

Znana na całym świecie firma EY wydała nową odsłonę raportu „Światowe Badanie Uczciwości w Biznesie”. Najnowsza edycja odsłoniła niepokojące wieści na temat standardów uczciwości w firmach na całym świecie – także w Polsce. Czy świat biznesu zmierza w złą stronę?

Etyka w pracy – kolorowo nie jest

Na początku warto poświęcić chwilę na opis samego sposobu, w jaki powstał raport „Światowe Badanie Uczciwości w Biznesie”. Analizę zrealizowano na zlecenie firmy EY przez agencję badawczą Ipsos. Same prace trwały od października 2023 roku do stycznia 2024. Badanie przeprowadzono w formie wywiadów z 5464 ankietowanymi – członkami zarządów, przedstawicielami kadry kierowniczej wyższego szczebla, managerami i pracownikami wybranych dużych spółek i instytucji publicznych z 53 krajów, w tym z udziałem 100 firm z Polski.

Opracowany raport dostarcza wielu ważnych i jednocześnie niepokojących informacji na temat stanu uczciwości w polskim biznesie. W tym artykule przyjrzymy się bliżej kilku najważniejszym wnioskom.

Polska etyka pracy

Analizując ostatnie 2 lata, 20% polskich firm doświadczyło poważnych incydentów związanych z etyką w pracy. Mowa tu głównie o oszustwach i naruszeniach przepisów prawa. Co istotne, incydenty te w 74% przypadków były w pewien sposób połączone z partnerami biznesowymi. Jest to szczególnie niepokojące, uwzględniając fakt, iż firmy powinny jeszcze dokładniej weryfikować podmioty, z którymi zamierzają nawiązywać jakąkolwiek współpracę.

Wszelkie zaniedbania tym obszarze mogą narażać podmioty na większe straty finansowe, utratę reputacji, a także zaufania wśród własnych partnerów, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, do których przykładowo zalicza się samych klientów. Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której firma A traci klienta, bo firma B – jej podwykonawca – postępuje w nieuczciwy sposób i na przykład nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań.

Etyka kontra managerowie

Aż 49% badanych stwierdziło, że menedżerowie w ich organizacjach są skłonni poświęcić powszechne standardy uczciwości, dążąc do osiągnięcia krótkoterminowych korzyści osobistych. Stanowi to mocno niepokojący trend, który niestety jest bardziej wyraźny w Polsce niż w krajach rozwiniętych, gdzie odsetek wynosi 39%. Co więcej, jest także wyższy niż w innych państwach Europy Wschodniej – tutaj mówimy o poziomie 41%.

Traktowanie etyki pracy w taki sposób generuje wiele poważnych problemów, które ostatecznie mogą skutkować zubożeniem kultury organizacyjnej czy utratą zaufania pracowników do kierownictwa. Jako że managerowie znajdują się wyżej w hierarchii organizacji, ich nieetyczne czyny dają zły przykład również pracownikom zajmujących stanowiska na niższych szczeblach.

Na tym etapie pojawia się jednak pytanie, czy przejawy nieetycznych praktyk kadry zarządzającej naprawdę mają realny wpływ na postawy pozostałych pracowników? Okazuje się, że niestety tak. I to duży.

Bazując na danych z raportu EY, aż 54% respondentów w Polsce jest skłonnych do nieuczciwego postępowania, jeśli o takie działanie poprosi ich przełożony. Pokazuje to siłę wpływu hierarchii, presji, a także braku etyki pracy ze strony kierownictwa na poszczególne zachowania podwładnych.

Przeprowadzone badanie pokazało więc, że w praktyce, w obliczu zderzenia z różnego rodzaju naciskami ze strony przełożonych, zatrudnione w firmach osoby są gotowe zrezygnować nawet z własnych zasad etycznych. Równolegle nieprawidłowym posunięciem jest zrzucanie całej winy wyłącznie na kadrę kierowniczą. Warto podkreślić, że każdą decyzję ostatecznie kształtuje jednak indywidualnie pracownik.

Normy etyczne a pracownicy

Wizja zwiększonego wynagrodzenia staje się współcześnie na tyle silnym elementem, że, odwołując się do wyników badania, aż 53% pracowników z Polski postąpiłoby nieetycznie, żeby zwiększyć swoją szansę na awans czy większe zarobki. Jeszcze w 2022 roku odsetek ten wynosił 33%, a zatem na przestrzeni dwóch lat wzrósł aż o 20 punktów procentowych, co pokazuje, że Polaków wyróżnia coraz większa gotowość do osiągania swoich celów zawodowych niemal za wszelką cenę.

Równolegle raport pokazał, że polscy pracownicy wykazują największą skłonność do ignorowania nieetycznych zachowań w swoich zespołach. W tym ujęciu popularną praktyką staje się przymykanie oka na nieodpowiednie działania kolegów oraz najbliższych współpracowników, co może prowadzić do utrwalania się takich praktyk w organizacji.

Jednak Polacy mają też moralne hamulce, co przejawia się na przykład mniejszą skłonnością do wprowadzania w błąd inwestorów. Dlaczego? Trudno odpowiedzieć na to pytanie jednoznacznie. Bardzo prawdopodobne jest, że są oni po prostu świadomi potencjalnych konsekwencji prawnych i finansowych.

Naruszenia etyki pracy – gdzie występują najczęściej?

Poruszając tematykę etyki w pracy i naruszeń, warto przyjrzeć się również samym obszarom, w których najczęściej dochodzi do nieetycznych zachowań w polskich firmach. Chociaż EY w swoim raporcie podaje wiele przykładów, w tym artykule skupimy się tylko na sześciu obszarach – trzech, w których najczęściej dochodzi do nadużyć i trzech, w których zdarzają się one najrzadziej. Zacznijmy od pierwszej niechlubnej trójki:

• Prywatność i bezpieczeństwo danych. Jest to obszar szczególnie wrażliwy na różnego rodzaju naruszenia. Rozwój technologii nadał nowy wymiar zagrożeniom związanym z ochroną danych, zwiększając ich powszechność. Sami pracownicy mogą nieumyślnie lub celowo naruszać politykę bezpieczeństwa, doprowadzając do wycieków danych.
• Prawa człowieka i przepisy prawa pracy. Naruszenia w tym zakresie wiążą się z warunkami pracy, dyskryminacją, mobbingiem i innymi formami łamania praw pracowników.
• Przestępstwa finansowe i pranie pieniędzy. Oszustwa finansowe, w tym fałszowanie dokumentów finansowych i pranie pieniędzy, to szczególnie niebezpieczne przestępstwa, które, oprócz samego narażania firmy na potencjalne kary i sankcje karne, wystawiają na próbę, a często nawet podważają, zaufanie klientów.

Równolegle trzy obszary, w których najrzadziej dochodzi do nieetycznych zachowań, to:

• Konflikty interesów. Faktyczne naruszenia wynikające z konfliktów interesów stanowią stosunkowo rzadkie przypadki.
• Handel międzynarodowy i import/eksport. Niski poziom nadużyć w tym obszarze łączy się z wysoką ochroną nałożoną przez rygorystyczne regulacje i kontrole związane z międzynarodowym handlem.
• Naruszenia sankcji. Praktyka nakładania surowych kar sprawia, że incydenty związane z naruszeniami sankcji są rzadkie.

Wyzwania sygnalisty

Zespół EY poświęcił uwagę również analizie sytuacji sygnalistów, czyli osób, które sygnalizują naruszenia etyki pracy. Z obserwacji wynika, że w ciągu ostatnich dwóch lat 30% respondentów w Polsce zgłaszało różne nadużycia i nieprawidłowości w swoich organizacjach. Wskazuje to na istnienie pewnego poziomu świadomości i chęć uczciwego postępowania.

Należy jednak zwrócić uwagę również na kontekst, w jakim takie zgłoszenia są dokonywane. Normą dla sygnalistów jest działanie w trudnych warunkach, narażając się na potencjalne represje ze strony przełożonych lub współpracowników. Aż 60% ankietowanych odczuwa tego typu presję, co zwiększa pewnego rodzaju lęk przed zgłaszaniem naruszeń.

Czego najczęściej obawiają się sygnaliści? Zdecydowanie utraty pracy i braku oczekiwanych skutków. Pracownicy najczęściej wskazują na brak poczucia pewności, że ich zgłoszenia zostaną potraktowane poważnie. Dodatkowe niepewności buduje obawa, że nie zdołają one przynieść żadnych realnych zmian. Ponadto kultura organizacyjna, w której dominują nieetyczne praktyki, może niestety zniechęcać do podejmowania etycznych działań.

Właśnie dlatego koniecznością staje się budowanie przez firmy właściwych mechanizmów ochrony sygnalistów, zapewniając im anonimowość i bezpieczeństwo. Pomocne często okazuje się również tworzenie formalnych procedur dla zgłoszeń oraz promowanie transparentnej komunikacji.

Globalna etyka pracy

A jak zagadnienie etyki pracy wygląda w globalnym ujęciu? Czy etyka pracy przeżywa kryzys również poza granicami? Odpowiedź niestety jest twierdząca.

W ujęciu globalnym wyniki raportu EY również nie napawają optymizmem. Chociaż 49% respondentów uważa, że zgodność ze standardami uczciwości w ich organizacjach poprawiła się w ciągu ostatnich dwóch lat, to równolegle 38% respondentów potwierdziło skłonność do podjęcia nieetycznych działań w celu poprawy sytuacji zawodowej, na przykład poprzez zwiększenie szansy na awans.

Raport zwraca uwagę również na ogólną niepewność ekonomiczną, która to sprawia, że firmom trudniej jest działać zgodnie z zasadami uczciwości. Obserwujący swoich przełożonych pracownicy często uczą się od nich nie do końca właściwych zachowań, które mają miejsce również na najwyższych szczeblach, co ułatwia racjonalizację nawet ewidentnie nieetycznych praktyk. Dodatkowo 67% członków zarządów i 51% pracowników wyższego kierownictwa przyznaje, że byliby skłonni do nieetycznych działań dla osiągnięcia osobistych korzyści.

Z drugiej strony 65% członków zarządów i 57% wyższego kierownictwa czuje presję demotywującą ich do zgłaszania naruszeń. Co wpływa na taki stan rzeczy? Między innymi brak szkoleń i świadomości. Ponad połowa respondentów uważa, że niezrozumienie polityki i wymagań przez pracowników, dołączając w wielu przypadkach jeszcze niewystarczające zasoby wewnętrzne, sprzyja łamaniu standardów uczciwości i odstąpieniu od etyki w pracy.

Problematyczne staje się także występowanie coraz bardziej wyrazistych różnic pomiędzy tym, co ludzie robią a tym, co mówią. Na przykład liderzy często opowiadają o znaczeniu uczciwości, nawet gdy ich działania nie zawsze odzwierciedlają te deklaracje. Takie podejście podważa zaufanie do nich.

Sam brak etyki w pracy jest wysoce problematyczny, nie tylko dla polskich firm, ale i tych funkcjonujących na całym świecie. EY wskazuje, że jeden na pięciu respondentów stwierdza, że zatrudniająca go organizacja doświadczyła znaczącego incydentu związanego z uczciwością, takiego jak poważne oszustwo, naruszenie prywatności danych lub niezgodność regulacyjna. Przy czym większość z tych incydentów odnosiła się do partnerów zewnętrznych. Mowa o 68%.

Etyka w pracy – jak ją rozwijać?

Wraz ze wzrostem znaczenia samej etyki w pracy, budowanie kultury uczciwości w firmach zaczęło wymagać przemyślanego rozwoju strategicznego podejścia i zaangażowania na wszystkich poziomach organizacji. Bez członków zarządu, bez liderów i bez pracowników niemożliwe jest osiągnięcie oczekiwanych efektów w tym obszarze. Jak więc sprawić, by obecny stan rzeczy zaczął się poprawiać? Po zapoznaniu się z raportem „Światowe Badanie Uczciwości w Biznesie 2024” nasuwają się wyraźne wnioski.

• Przywództwo poprzez przykład

Liderzy muszą aktywnie demonstrować etyczne zachowania, minimalizując wyłącznie puste promowanie teoretycznych zachowań. To, jak zarząd i wyższe kierownictwo reagują na problemy etyczne, ma duże znaczenie dla kształtowania kultury organizacyjnej. Liderzy powinni podkreślać znaczenie uczciwości i integrować te wartości w codziennych działaniach biznesowych.

• Szkolenia i edukacja

Regularne szkolenia z zakresu etyki i zgodności pomagają zwiększyć świadomość osób zatrudnionych na różnych szczeblach. Dlatego też powinny być one obowiązkowe dla wszystkich pracowników, niezależnie od ich stanowiska. Najlepiej, by obejmowały one scenariusze praktyczne, które są w stanie realnie pomóc pracownikom rozpoznać i reagować na potencjalne sytuacje nieetyczne.

• Transparentne procesy zgłaszania

Każda firma powinna zadbać o stworzenie bezpiecznych i anonimowych kanałów do zgłaszania nieprawidłowości. Odpowiednio funkcjonujące mechanizmy zwiększą poczucie bezpieczeństwa pracowników, dając im pewność, że ich zgłoszenia będą traktowane poważnie i że nie będą oni narażeni na represje. Może to obejmować dedykowane linie telefoniczne, platformy online lub fizyczne skrzynki na zgłoszenia.

• Systemy motywacyjne

Takie rozwiązanie pomaga w nagradzaniu etycznych zachowań. Systemy motywacyjne mogą obejmować bonusy, uznania i inne formy wyróżnień dla pracowników, którzy wykazali się wysokimi standardami etycznymi. Jednak bez względu na samą formę, istotne jest, aby te systemy były transparentne i sprawiedliwe.

• Komunikacja i zaangażowanie

Stała komunikacja dotycząca znaczenia uczciwości i zgodności powinna być integralną częścią kultury organizacyjnej. W tym celu firmy mogą organizować regularne spotkania, warsztaty i kampanie informacyjne promujące kluczowe wartości. Wzmacnianie zaangażowania pracowników w tworzenie i aktualizację polityk etycznych pozytywnie wpływa na ich poczucie odpowiedzialności i zaangażowanie.

• Przykładanie wagi do konsekwencji

Pracownikom należy jasno przedstawić konsekwencje, jakie grożą za różnego rodzaju nieetyczne zachowania. Równolegle firmy powinny sumienie egzekwować zasady etyki pracy, karając naruszenia, niezależnie od samego stanowiska. Praktykowanie takich metod pozytywnie wpływa na wzmacnianie zaufania do ogólnego systemu, pokazując, że firma traktuje etykę z powagą.

Jeśli podobają Ci się treści, które tworzymy, sprawdź również: Facebook, Twitter, LinkedIn, Instagram, YouTube, Pinterest,TikTok.